Thô Xuaân Vuõ Hoaøng Chöông
___

Ñaëng Tieán
                                                            Göûi chò Thuïc Oanh

 
Xuaân ñaõ ñem mong nhôù trôû veà
Caâu thô Nguyeãn Bính, yù thöôøng thoâi. Lôøi e cuõng thöôøng thoâi. Nhöng dö vang voâ taän, xoaùy saâu vaøo taâm tö khaùch xa queâ, nhaát laø nhöõng keû khoâng coù ngaøy veà. Xuaân ñaõ ... ñau loøng moät chöõ ñaõ. Xuaân ñaõ. Ngöôøi chöa. Nhöõng lôõ laøng vaø nhöõng beõ baøng. 

Laàn naøy, ôû ñaây, Xuaân ñaõ ñem mong nhôù trôû veà Vuõ Hoaøng Chöông, ngöôøi baïn thô, baïn kòch cuõ caøng vôùi Nguyeãn Bính Lôõ Böôùc Sang Ngang.

Muøa xuaân thöông nhôù muøa Xuaân.
Noùi ñeán thô xuaân Vuõ Hoaøng Chöông, caùi boài hoài laãn chuùt buøi nguøi. Coù hay khoâng coù, muøa xuaân trong thô ñaáng trích tieân, ñaõ töï giam thô giam ñôøi trong möôi chöõ :
Xuaân ñôøi chöa kòp höôûng
Maây muøa thu ñaõ sang ?
Nhaø thô ñaõ töï tình nhö theá, ôû tuoåi chöa ñeán ba möôi, trong taäp thô Maây. Ngöôøi coøn giaêng tô taâm söï
Xuaân coù sang maø hoa khoâng töôi
yù ngaùt hoaøi chaêng heà tuoåi chôùm ba möôi
Naèm say ngoõ laïnh
Buoàn nghe möa rôi
Tuoân chaâu oaø baät leân cöôøi
Ta coù laø ta chaêng heà Ai chôù laø Ngöôi
Chaäu saønh tieáng ñaäp ngaøn naêm cuõ
Hoaï ñieäu chieàu nay xaùc raõ rôøi
Vaø töø ñoù, hay tröôùc ñoù, vôùi Vuõ Hoaøng Chöông, taát caû nhöõng muøa Xuaân ñeàu laø :
Höông muøa-xuaân-maát ngaäm nguøi bay
Ñaõ  coù nhieàu ngöôøi noùi, vaø noùi coù cô sôû laø men röôïu vaø khoùi thuoác ñöa thô Vuõ Hoaøng Chöông ra khoûi khoâng gian ; vaø thô Ñöôøng, thô Toáng, ngöôøi ñeïp Lieâu Trai ñöa thô oâng ra khoûi thôøi gian. Ñieàu ñoù coù thaät, nhöng con ngöôøi duø laø ngöôøi thô, vaãn coøn xöông coøn thòt chuyeån ñoäng theo boán muøa möa naéng. Vaø caû boán muøa ñeàu in neùt trong thô Vuõ Hoaøng Chöông.
Taùc phaåm ñaàu loøng Thô Say in naêm 1940 goàm nhöõng saùng taùc buoåi hoa nieân, nhöng hoaï hoaèn laém môùi aùnh leân moät neùt töôi xuaân.
Thuyeàn nhoû soâng lam yeåu ñieäu veà
Coû chen maøu lieãu bieác chaân ñeâ
Tình Xuaân ai chôû ñaày khoang aáy
Höông saéc thanh bình ngaäp loái queâ.

Naéng nheï maây hôø söông hôi hôi
Söông thöa naéng moûng nhaïc khoan lôøi
Daây ñaøn chaàm chaäm hoân leân phím
Muoân vaïn cung Hoà laû löôùt rôi

Thô Say goàm coù nhieàu phaàn : Say, Muøa, Yeâu, Lôõ Laøng ... Phaàn Muøa chæ coù hai baøi thô ngaén, baøi Dòu Nheï taû caûnh muøa xuaân treân ñaây, baøi sau laø Muøa Thu Ñaõ Veà. Thô Muøa ñeà taëng ‘em Vaân’, ngöôøi yeâu trong moäng. Chuû ñeà Muøa  chöùng toû nhaø thô coi troïng thôøi gian, nhöng loaïi thô töù thôøi baùt tieát khoâng nhieàu, vì khoâng naèm trong thi höùng Vuõ Hoaøng Chöông. Baøi thô xuaân Dòu Nheï hieám hoi, nhöng vaãn mang phong caùch ñaëc bieät Vuõ Hoaøng Chöông. Döôøng nhö maõi ñeán 1952 oâng môùi coù troïn veïn moät baøi thô Xuaân khaùc, nhöng coû caây ñaõ nhuoám maøu Thieàn. Baøi Thoaùt Hình goàm 7 ñoaïn, moät vaàn :
Raøo raït trong caây nhöïa traéng ngaàn
Ñaõ nghe doàn caû tôùi ñaøi xuaân
Ñaõ nghe raøo raït töøng côn gioù
Veà maùch tin höông vôùi coõi traàn
Muoân vaïn teá baøo ñang huyû theå
Vaâng theo yù lôùn nhòp xoay vaàn ...

... Ta môû trang loøng nguyeân veïn maõi,
Chöa töøng hoen oá veát traàm luaân
Ñeâm nay xuoáng moät baøi thô traéng
Caàu nguyeän cho ñôøi nôû aùi AÂn

Sau naøy, nhaát laø töø 1963, Vuõ Hoaøng Chöông seõ saùng taùc nhieàu thô veà Ñaïo Phaùp, tuy nhieân nguoàn thô Ñaïo ñaõ roùc raùch töø tröôùc ñoù. Ngoaøi ra, baøi Thoaùt Hình coøn mang theâm daáu aán cuûa khoa hoïc vaø trieát hoïc, hai nguoàn thi höùng seõ phaùt trieån saâu roäng hôn trong thô Vuõ Hoaøng Chöông veà sau.

* * *
Höông muøa-xuaân-maát ngaäm nguøi bay ...
laø moät caâu tieân tri. Di cö vaøo Nam, nhaø thô xem nhö thaát laïc muøa xuaân.

Baøi Nöûa ñeâm Tröø Tòch laøm 1955 ; muøa xuaân ñaàu tieân xa xöù :

Möôøi naêm qua, ñeán baây giôø
Nhìn nhau thaáy caû giaác mô thöôû naøo ..
(...)
Xuaân veà nhôù thöôû ngaùt chieâm bao
Gioøng nöôùc troâi xuoâi chôït ngheïn ngaøo
Laïc loõng vaøng son maøu löõ thöù
Caønh mai göôïng aùnh maët hoa ñaøo

Möôøi phaàn xuaân coù gaày hao
Taám loøng xuaân vaãn daït daøo nhö xöa
Maáy phen bieác ñoùn hoàng ñöa
Daãu raèng xong, vaãn laø chöa thoaû nguyeàn

Ñaây laø moät baøi thô hay, giaøu caûm xuùc, chóu naëng öu hoaøi. Khoâng mang noäi dung, duïng taâm chính trò naøo, nhöng ñaõ bò Cheá Lan Vieân chieáu coá vaø maït saùt thaäm teä (1960) cho raèng " caùi ñieàu Vuõ Hoaøng Chöông ñaùng hoå theïn nhaát vaø chuùng ta ñau xoùt caêm giaän nhaát laø boán caâu naøy :
Coù nghóa gì ñaâu moät chöõ " veà "
Neáu khoâng ngaøn daëm ngöôïc sôn kheâ
Neáu khoâng ngöôïc caû möôøi naêm aáy
Veà taän kinh ñoâ cuûa öôùc theà
Theo Cheá Lan Vieân, chöõ" Veà " laø  " caùi vieäc veà thaønh, caùi vieäc dinh teâ veà Haø Noäi (maø) chaúng coù nghóa gì caû, thì trong taâm hoàn nhaø thô naøy khoâng coøn ranh giôùi giöõa caùi toát, caùi xaáu, caùi ñuùng, caùi sai, caùi coù nghóa vaø caùi khoâng coù nghóa " 

Ñaây laø loái vieát vu oan giaùng hoaï, vì chöõ " veà ", trong baøi thô, khoâng coù nguï yù chính trò, chæ laø moät öôùc voïng tình caûm, hay xa hôn nöõa laø moät xu höôùng taâm linh. Töø xöa thô Vuõ Hoaøng Chöông ñaõ laø moät loái tìm veà :

Lang thang töø ñoä luaân hoài
U minh neûo tröôùc, xa xoâi daëm veà
                        Nguyeän Caàu, 1950
Coøn maáy chöõ " coù nghóa gì ñaâu ", laø phoûng theo Xuaân Dieäu :
Laøm sao caét nghóa ñöôïc tình yeâu
Coù nghóa gì ñaâu moät buoåi chieàu
Neáu nhaát ñònh gaùn cho caâu thô moät duïng yù thôøi söï thì neân hieåu : vieäc hoài cö naêm 1950, vôùi Vuõ Hoaøng Chöông khoâng mang yù nghóa moät choïn löïa chính trò, maø chæ do moät nhu ñaàu moät tình caûm rieâng tö - phaàn naøo ñoù hoang töôûng - " coù nghóa gì ñaâu " . Coøn veà thôøi gian möôøi naêm, töø thôøi Maây (1943) thi nhaân ñaõ nhieàu laàn noùi ñeán : " Möôøi naêm thoâi nheù moäng tan taønh " ... ,
 " Tình möôøi naêm coøn laïi maáy tôø thö "….  Thaän troïng, chuùng toâi ñaõ hoûi laïi baø Vuõ Hoaøng Chöông vaø ñöôïc chò traû lôøi laø ñuùng nhö theá, vaø coøn cho bieát theâm : ‘öôùc theà’ ôû ñaây khoâng phaûi laø chò aáy.
Ngoaøi ra, giai ñoaïn naøy, Vuõ Hoaøng Chöông coøn coù Baøi Ca Bình Baéc, keå chuyeän xuaân chieán thaéng cuûa Quang Trung :
Nhôù traän Ñoáng Ña heà thöông muøa xuaân tôùi
Saàu xuaân vôøi vôïi
Xuaân töù nao nao
Nghe ñeâm tröø tòch heà maùu nôû hoa ñaøo
Ngaäp giaác xuaân tieâu heà löûa truøm quan taùi
Trôøi ñaát voâ cuøng heà moät khuùc haùt ngao
Baøi thô laø moät thieân söû thi, ngôïi ca haøo quang daân toäc, nhöng hay ôû nhöõng aâm vang vôøi vôïi nao nao, voâ cuøng quan taùi. Noù laø moät khuùc " haùt ngao " hôn laø moät anh huøng ca.

Cuøng trong noãi u hoaøi muøa-xuaân-maát, teát naêm 1963, nhaø thô mô töôûng moät Caønh Mai Traéng Moäng

Chín giao thöøa, taùm naêm dö
Caønh Mai traéng moäng ñeâm tröø tòch suoâng
(...)
Khoùi ñaâu môø tím caên buoàng
Thôøi gian ai ñoát treân luoàng thaàn giao
Coá ñoâ löûa chaùy gan naøo
Saøi ñoâ son saét nhö baøo, nhö nung
Maäu Thaân, 1968, Vuõ Hoaøng Chöông laøm nhieàu thô Xuaân gioïng haõi huøng cay ñaéng. Baøi Ñuïc Trong, laøm theo loái coå phong, toaøn vaàn ñuïc, khoå ñoäc, gaân guoác, gay gaét :
Chôï Teát mai lan cuùc
Ñaém mình trong buïi ñuïc
Töøng phieân neùp maët hoa
Theïn khoâng baèng khoùm truùc
(...)
Lieân mieân khoùi löûa naøy,
Daùm ñaâu mô haïnh phuùc
Laàn löôït tre roài maêng
Ñaõ tôi bôøi coát nhuïc
Ñoaïn cuoái, eâ cheà, xoùt xa thaân phaän :
Thaân caøng xoùt cho thaân
Uoång gaây hình ngoïc ñuùc
Baøi thô coù leõ laøm vaøo nhöõng ngaøy aùp Teát Maäu Thaân, söùc khoeû khoâng toát, cuõng nhö baøi Baët Khoaù Buoàng Xuaân, cuøng moät aâm hao naõo nuoät :
Mieäng heùo daàn theo loøng khaéc khoaûi
Naêm nay roài saép thaønh naêm ngoaùi
E khi chieàu xeá, tuyeát thay tô
Khoâng caû chuùt tình thöông naéng quaùi

Keû voâ-haïn-haän khoâng laø gioù
Xuaân ñeán traø mi ñôøi töï boû
Ngoài chín töøng cao, thaúm ñaùy hang
Cuøng ai göûi chuùt höông voø voõ ?

Toaøn baøi vaàn baèng, xen hai ñoaïn vaàn traéc noùi treân, laø u uaát nhaát. Vaø keát thuùc vôùi hình aûnh cuûa Teát Maäu Thaân : thieàu quang ngaäp maùu ñoå quyeân hoàng...

Baøi Vôõ Moäng Lieâu Trai laøm giöõa ngaøy Teát tang thöông :

Ma sôï cung voâi chaïy voït leân
Ngöôøi thô giöõa luùc môû baàu men,
Khai xuaân chöa kòp vui cuøng khaùch
Ñaïn roùt trôøi cao ñaõ noå reàn
Nhöng Teát Maäu Thaân 1968, tang toùc nhaát laø Coá ñoâ Hueá. Vuõ Hoaøng Chöông laøm moät loaït taùm baøi ñöôøng luaät theo theå lieân hoaøn lieân vaän döôùi ñeà taøi : " loaïn trung Hueá caûm beänh trung nhaân "  (treân giöôøng beänh, caûm thöông Hueá loaïn laïc) :
Laêng mieáu gaàn keà löng choù soùi
Thòt xöông phoù maëc vuoát dieàu haâu
(...)
Ñaïn reùo vang vang löûa boán beà
Nhö thieâu giöôøng beänh chaùy cô meâ
Soát daâng maïch loaïn caøng u uaát
Maùu chaûy ruoài baâu thaät naõo neà
Tröôùc caûnh truùc cheû ngoùi tan aáy, nhaø thô ñau yeáu, baát löïc chæ gôûi lôøi caàu nguyeän :
Mong ngöôøi moät nöôùc soi göông cuõ
Nguyeän ñaáng ngaøn tay ñoä nhieãu ñieàu ...
                                           (Hueá Caûm)
Teát naêm sau, Kyû Daäu – 1969, söùc khoeû khaù hôn, tình hình chieán traän, beân ngoaøi, coù veû yeân aéng, hoaø hoäi Paris ñang tieán trieån vaø höùa heïn, Vuõ Hoaøng Chöông chôït nghe hoàn thô phaán khôûi :
Tin Xuaân gaø gaùy raùch trôøi ñeâm
Tuoåi nöûa traêm vöøa nöûa chuïc theâm
Ñuû thaáy ñieàm laønh hai nöûa nöôùc
Moät nhaø trong aám vôùi ngoaøi eâm
                        (Môû Buùt ghi Ñieàm)
Thi nhaân ngaát ngöôûng, laïc quan nhö chöa bao giôø laïc quan ôû tuoåi hoa nieân :
Chöõ löïa vaàn gieo ñaéc yù roài
Ñeøn kheâu vöøa toû nöôùc vöøa soâi
Nhöïa say traø ngaùt thô cao gioïng
Hoûi chuùa xuaân  raèng : ai coù ngoâi ?
                         (Haïnh phuùc naøo hôn)
Vuõ Hoaøng Chöông thi só coøn laø moät Vuõ Hoaøng Chöông keû só, taâm hoàn luoân luoàn gaén boù vôùi vaän höng suy cuûa ñaát nöôùc – cho duø oâng coù laø naïn nhaân cuûa nhieàu ngoä nhaän vaø xuyeân taïc. Muøa xuaân Kyû Daäu 1969 ñöa hoàn thô veà moät naêm Kyû Daäu khaùc, 120 naêm tröôùc, muøa xuaân Quang Trung, 1789, qua baøi thô chöõ Haùn :
Kyû Daäu hoài thanh

Keâ minh nhaät thöôùng cöïu sôn xuyeân
Hoài öùc Quang Trung vuõ hòch truyeàn
Sôn vó sôn ñaàu hoa giaûi ngöõ
Hoaø aâm xuaân thaûo nhieãu bình nguyeân

OÂng töï dòch :
Tieáng vang lòch söû

Ñaát xöa gaø gaùy maët trôøi leân
Giuïc nhôù Quang Trung hòch saám reàn
Hoa môû caùnh chaøo ngang doïc nuùi

Hoaø aâm coû ngaùt xuoáng bình nguyeân

Ñaëng Tieán dòch keù :

Gaø thuùc bình minh soâng nuùi xöa
Quang Trung thuôû noï, hòch truyeàn ñöa
Söôøn non löng nuùi lôøi hoa môû
Noäi coû hoaø xuaân, nhaïc taáu muøa
Vuõ Hoaøng Chöông sinh naêm aát Maõo-1915 – giaáy tôø thöôøng ghi 1916 – tính ñeán naêm 1969 laø 55 tuoåi ta. OÂng töï haøo thoï hôn ... Khoång Minh moät tuoåi, coù baøi thô thu goïn ñôøi mình, giöõa nhöõng dö luaän thò phi, vaø traàm luaân theá cuoäc :
Chöõ thoï vöøa aên ñöùt Ngoaï Long
Beán naèm dö bieát ñuïc hay trong
(...)
Chæ thöông kieáp ñaù ai baøy traän
Ñeå ngaán vaøng gieo chôït roái voøng
Nhöng phaán khôûi, döôøng nhö chæ ñöôïc moät muøa xuaân aáy. Teát naêm sau, 1970, baøi " Xuùc Ñoäng Cuoái Naêm " thaät buoàn :
Chôi xuaân ñaát naøy khoâng coû non
Thô khoâng vaøng nöõa, aán khoâng son
Hôõi ôi loøng chôït ñau nhö caét
Moät nuï cöôøi xuaân cuõng chaúng coøn
Baøi thô töôûng nieäm baïn taâm giao laø thi só Ñoâng Hoà (1906-1969) vöøa môùi quy tieân trong naêm. Ngöôøi saønh thô nhaän ra boùng daùng Ñoâng Hoà : caâu ñaàu laáy töø moät caâu taäp coå cuûa taùc giaû Boäi Lan Haønh : " xuaân du thöû ñòa voâ phöông thaûo ", caâu sau laáy yù töø baøi Vaøng Son hoa nôû hai muøa :
Muøa vaøng hoa mai hoa cuùc
Muøa son hoa phöôïng hoa voâng
(...)
Muøa vaøng giaøu thaät giaøu
Muøa son sang  raát sang
                       (Ñoâng Hoà)
" Moät nuï cöôøi xuaân cuõng chaúng coøn ", laø nhaéc teân taäp thô " Coâ Gaùi Xuaân " (1935)  cuûa Ñoâng Hoà.

Xuaân Taân Hôïi – 1971, laïi theâm moät muøa tang toùc :

Theo naéng troâi vaøng, baïc noåi maây
Thöông xuaân lìa coäi, Teát sa laày
Soâng Roàng beán Ngheù ñeâm Tröø tòch
Phaù vôõ voøng sao töï giaûi vaây

Maùch cho Laõ Voïng veà ñaây
Tha hoà caâu, beán soâng ñaày töû thi

Tuyù OÂng ngoài ruõ caùnh Lan buoàn
Nôi aáy ñaày xöông chaát maùu tuoân
Thaø ñôïi moät muøa Xuaân Ñích Thöïc
AÂm thanh Cuoàng saùt töï dìm luoân
                               (Xuaân Ñoái Dieän)

Naêm sau, 1972, khoùi löûa vaãn ngaäp trôøi : 
Giaác moäng tröôøng chinh löûa nguùt maây
Tænh ra ngöïa ñaáy vôùi thuyeàn ñaây
Nhìn nhau chuoät nhoû tung taêng daïo
Vöøa uoáng soâng xuaân moät buïng ñaày
                              (Nhaâm Tyù khai buùt)
Taùc giaû töï dòch ra Haùn Vaên :
Tröôøng chinh moäng haäu töùc phong yeân
Thieân lyù long caâu vaïn lyù thuyeàn
Hoát ngoä tieàn thaân nhaát yeán thöû
aåm haø maõn phuùc tuyù xuaân thieân
Lôøi thô thanh thoaùt, dí doûm. Nhöng taâm söï taùc giaû, thôøi ñieåm aáy coøn u aùm laém qua baøi " Xuaân Quaïnh " :
Hôõi ôi traàm ngaùt muøa cung ñieän
Ngoõ heïp ... Thoâi roài vaãn tòch lieâu

Laàu Voïng-giai-nhaân maõi quaïnh naèm
Ngaøy xöa Kim oác chæ möôøi naêm
Ñaéng cay theá vò loøng vöông giaû
OÂi nguyeät tieàn thaân ngoït ñoaù raèm
Cuoái naêm 1972, hoaø hoäi Paris beá taéc, chieán tröôøng mieàn Nam aùc lieät vaø Myõ duøng phaùo ñaøi bay B 52 oanh taïc Haø Noäi suoát 12 ngaøy ñeâm cuoái naêm. Phaûi nhôù roõ boái caûnh ñoù, môùi hieåu taâm traïng Vuõ Hoaøng Chöông qua baøi " Ñoùn Xuaân Möôøi Chín "  laøm tröôùc Teát Quyù Söûu (nhaèm ngaøy 3.2.1973) :
Baám ñoát töø di cö ñeán nay
Ñoùn xuaân vöøa vaën heát baøn tay,
Sang soâng Ngöïa ñaõ hai laàn hí
Vaïch ñaát Traâu theâm moät luoáng caøy
Löûa neùm traøn lan ñaàu gioù Baéc
Vaøng rung thaêm thaúm ñaùy hoà Taây
Buùt toan chaïy ngöôïc ñau loøng chöõ
Nuùi vaãn naèm ngang baïc toùc maây
Daêm keû tri giao toaøn kieát xaùc
Nöûa ñeâm tröø tòch cuõng vôø say
Haèng nga boû ñòa caàu ñi maõi
Teát ñeán buoàn khoâng chòu veõ maøy

Xöa roài löûa phoùng teân bay
Giôø chôi nhaïc soáng naøo ñaây hôõi giaøn
Boùng ai treân ñaù ngoài gan
Coù nghe rung moät giaây ñaøn leû loi
Trôøi xuaân chaúng eùn ñöa thoi
Maø nhö gaám ñaåy böùc Hoài Vaên qua
Ngheù keâu ñaày beán vaøng hoa

                                       (daãn troïn baøi)


Baøi naøy ñaêng treân Giai Phaåm Vaên Xuaân Quyù Söûu, phaùt haønh ngaøy 15.1.1973, tröôùc khi kyù hoaø öôùc Paris. Vaäy Vuõ Hoaøng Chöông phaûi laøm tröôùc ñoù, vaøo thôøi ñieåm :

Löûa neùm traøn lan ñaàu gioù Baéc
Vaøng rung thaêm thaúm ñaùy hoà Taây
Caâu thô nguï yù : löûa thöû vaøng, Vaøng Möôøi khoâng sôï löûa, cheá ñoä mieàn Baéc khoâng khuaát phuïc tröôùc vuõ löïc thoâ baïo. Ñaây laø moät caâu thô naëng tình daân toäc, nhöng khoâng maáy ngöôøi ñeå yù, nhö moät thöù cung ñaøn leû loi. Ngöôïc laïi, ngöôøi ta bôùi moùc nhöõng caâu thô " choáng coäng " ñeå leân aùn vaø haï nguïc Vuõ Hoaøng Chöông khi coù cô hoäi.

Ngöôøi ñoïc vaãn töôûng nhaø thô soáng trong maây khoùi, queân raèng Vuõ Hoaøng Chöông goác gaùc laø moät boä oùc khoa hoïc, toaùn hoïc, neân ñaõ coù nhöõng tính toaùn chi ly, chính xaùc : baøn tay, toång coäng coù 19 ñoát, öùng vaøo con soá 19 naêm di cö sang soâng (1954-1973). Ngöïa ñaõ hai laàn hyù laø hai naêm Giaùp Ngoï (1954) vaø Bính Ngoï (1966). Traâu theâm moät luoáng caøy laø hai naêm Taân Söûu (1961) vaø Quyù Söûu (1973). Hai vaàn maây vaø say nhaéc teân hai taäp thô ñaàu tay ; Nöûa ñeâm tröø tòch laø teân moät baøi thô. Ngheù keâu ñaày Beán nguï yù baøi thô laøm taïi Saøi Goøn, teân cuõ laø Beán Ngheù.

Sau ñoù, hieäp ñònh Paris kyù ngaøy 27.1.1973, chaám döùt chieán tranh Vieät Nam treân giaáy tôø. Ngay ngaøy Teát Quyù Söûu, Vuõ Hoaøng Chöông coù thô kòp thôøi ghi daáu :

Ma laø Ngöôøi ... kieáp khaùc
Ngöôøi laø Trôøi ... ñeâm nay
Nghe chöøng löûa ñaõ taét
Hai bôø Con-Soâng naøy
ôø nhæ ! ñaâu coøn Veát Caét
Sao loøng ai vaãn chöa hay ?
Naèm kia, ngöôøi nín baët
Voøng luaân hoài ñaõ ngöôïc chieàu quay
Ma thoâi vaát vöôûng, trôøi thoâi löu ñaøy
                                        (Tin Xuaân)
Vuõ Hoaøng Chöông laø ngöôøi thieát tha vôùi vaän meänh daân toäc vaø ñaát nöôùc, gaén boù vôùi kyû nieäm Haøng Khay Haøng Troáng hoa naøo ruïng, nhaát ñònh phaûi kyø voïng vaøo hieäp ñònh 27.1.1973 seõ mang laïi thanh bình cho ñaát nöôùc, vaø ngaøy thoáng nhaát seõ khoâng xa. Duø raèng kyø voïng aáy chæ rung moät giaây ñaøn leû loi, vaø sau naøy seõ khoâng ñuùng vôùi thöïc teá : ñaát nöôùc seõ thanh bình vaø thoáng nhaát, nhöng trong nhöõng ñieàu kieän khaùc – maø Vuõ Hoaøng Chöông seõ laø naïn nhaân.

Naêm 1974, Teát Giaùp Daàn, thi nhaân coù baøi Thuyù Vuõ Ñoaûn Töø, trích toaøn vaên, vì ít ngöôøi coøn löu giöõ :

Coû Boà oâm ñaù nguû
Trong tranh töø bao giôø
Cho ñeán baây giôø
Coøn say trong thô
Vöôøn boãng hoùt vang chim Thuyù Vuõ
Ñeøn xanh neán bieác ñeâm giao thöøa
Neùt buùt gaày theo möïc uùa
Bao naêm roài tieâu sô
Coù phaûi xuaân ñang töø ñaùy luïa
Moät chieàu saâu khoâng ai ngôø
Truyeàn tin veà giaác mô

aùnh nguyeät mung lung caønh laõng ñaõng
Nghe loøng trôøi ñaát öôm tô
Nguyeät veõ maøy cong dó vaõng
Caønh ñôn hoa traéng töông tö
OÂi thoâi aùo vaûi ñaõ maøu naâu thuyeàn ñaõ hö
Moái manh gì nöõa coøn ai nöõa
Ñaønh keát vaøo höông Thuyù vuõ töø

Taùc giaû giaûi thích : Thuyù Vuõ nguyeân laø teân moät loaøi chim, sau thaønh teân moät loaøi hoa : hoa mai traéng, nhieàu caùnh vaø nhoû hôn Baïch Mai . Noùi laø thô xuaân, kyø thöïc baøi naøy naèm giöõa moäng vaø thöïc. Noù quyù ôû choã phaûn aùnh taâm traïng cuûa taùc giaû thôøi ñoù, oâng seõ vieát " ta ñaønh maát heát ñeå coøn nhau " (Huyeàn Lan Tröôøng Töø, cuoái xuaân Giaùp Daàn 1974).

* * *

Thô xuaân thô Teát cuoái cuøng cuûa Vuõ Hoaøng Chöông laø baøi Vònh Tranh Gaø Lôïn, laøm vaøo ngaøy Teát Bính Thìn, 1976. Baøi thô ñöôïc truyeàn tuïng nhôø ñöôïc truyeàn khaåu. Nhöng cuõng vì truyeàn khaåu, neân nhieàu dò baûn khaùc nhau, nhieàu baûn sai laïc, voâ nghóa. Baø Vuõ Hoaøng Chöông ñaõ than phieàn vaø ghi laïi cho chuùng toâi chính vaên :

Vònh tranh Gaø Lôïn

Saùng chöa saùng haún, toái khoâng ñaønh
Gaø lôïn, om soøm roái böùc tranh
Raèng vaùch coù tai, thô coù hoaï
Bieát loøng ai ñoû, maét ai xanh
Maét gaø huynh ñeä bao laàn quaùng
Loøng lôïn aâm döông moät taác thaønh
Cuïc taùc nöõa chi, ngöøng uûn æn
Nghe roàng ngaâm vaùng khuùc taân thanh

Baø Vuõ Hoaøng Chöông ghi chuù : Thô coù hoaï coù ba nghóa : thô coù xöôùng thì phaûi coù hoaï, goïi laø thô xöôùng hoaï : thô phaûn nghòch laø tai hoaï ; vaø thô hoaï (veõ) ra tranh. Vuõ Hoaøng Chöông noåi tieáng laø uyeân baùc : thô oâng thöôøng söû duïng nhieàu ñieån coá. Ñaëc bieät baøi naøy oâng söû duïng tuïc ngöõ, theo truyeàn thoáng Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Du. Baø Vuõ Hoaøng Chöông löu yù ñeán nhöõng tuïc ngöõ : " döøng coù maïch,  vaùch coù tai " ; " xanh voû ñoû loøng ". Nhöng coøn nhieàu thaønh ngöõ, tuïc ngöõ khaùc nhö : " tranh  toái tranh saùng ", " maét xanh ", " maét quaùng gaø ", " gaø cuøng moät meï ", " lôïn aâm döông ", " con gaø cuïc taùc laù chanh, con lôïn uûn æn mua haønh cho toâi ". " Khuùc taân thanh " nguï yù " ñoaïn tröôøng " . Coøn yù nghóa, nguï yù dí doûm nhöng thaâm traàm cuûa töøng caâu, töøng chöõ thì chuùng toâi xin mieãn giaûi thích, sôï laøm maát caùi duyeân ngaàm cuûa baøi thô.

Chæ mong vaên giôùi ghi nhaän : ñaây laø vaên baûn chính thöùc cuûa baøi Vònh tranh Gaø Lôïn cuûa Vuõ Hoaøng Chöông laøm vaøo dòp Teát Bính Thìn 1976. Baø Vuõ Hoaøng Chöông vaø chuùng toâi chòu traùch nhieäm veà 56 chöõ trong vaên baûn. Nhöõng dò baûn khaùc neân xem nhö laø truyeàn khaåu, " tam sao ", ñöôïc phoå bieán trong nghòch caûnh. Sau ñoù nhaø thô Vuõ Hoaøng Chöông bò baét, giam ôû nguïc Chí Hoaø, bò beänh naëng, ñöa veà nhaø maáy hoâm thì maát, ngaøy 6.9.1976, nhaèm ngaøy 13 thaùng 8 naêm Bình Thìn, luùc 23 giôø.

* * *
Toùm laïi, ôû thôøi trai treû Vuõ Hoaøng Chöông ít coù thô Xuaân trong caùc taäp Thô Say, Maây, Röøng Phong. Sau ngaøy di cö vaøo Nam, thô xuaân cuûa oâng thöôøng laø hoaøi nieäm höông muøa-xuaân-maát ngaäm nguøi bay. Khoaûng möôi naêm veà sau, oâng coù nhieàu thô xuaân moãi naêm vì yeâu caàu cuûa baùo giôùi ; vaû laïi, oâng thöôøng duøng theå thô ngaén, goïi laø nhò thaäp baùt tuù, deã söû duïng ñeå kyù hoaï moät taâm traïng, moät bieán coá lòch söû. Do ñoù, nhöõng baøi thô hoaøn caûnh laïi laø nhöõng baøi thô thôøi theá vaø thaân theá giaøu söû lieäu vaø tö lieäu.

Chuùng toâi söu taàm vaø giôùi thieäu thô xuaân cuûa Vuõ Hoaøng Chöông qua nhieàu giai ñoaïn, ñeå baïn ñoïc vaø vaên giôùi coù moät chuoãi tö lieäu. Nhöng nhaát ñònh laø thieáu soùt, nhaát laø nhöõng baøi thô ñaêng raûi raùc treân baùo, hay raát nhieàu thô xuaân thuø taïc göûi baèng höõu. Quyù vò naøo bieát xin vui loøng maùch, hoaëc coâng boá, ñeå ñoùng goùp vaøo vieäc hoaøn thaønh Toaøn Taäp Thô Vaên Vuõ Hoaøng Chöông sau naøy.

Duøng töø cho chính xaùc, coù theå noùi laø Vuõ Hoaøng Chöông laøm nhieàu thô Teát vaø ít thô xuaân. Vaø noùi chung, thô xuaân Vuõ Hoaøng Chöông, ôû caùi phaàn ñoïng laïi  trong loøng ngöôøi ñoïc thöôøng laø :

Höông muøa-xuaân-maát ngaäm nguøi bay.
Ngöôøi ñôøi vaãn mô öôùc nhöõng thaønh ñaït laøm neân söï nghieäp. Nhöng coù nhöõng söï nghieäp lôùn lao hình thaønh treân maát maùt.

Cao quyù vaø thieâng lieâng thay, moät söï nghieäp laøm baèng maát maùt.
 

Ñaëng Tieán
Paris, Teát döông lòch, 1/1/2001