Næm 1956, Khrushov Çã phê phán n¥ng nŠ Staline trong Çåi h¶i XX cûa Çäng c¶ng sän Liên Xô. Mao Tråch ñông lên ti‰ng chÓng ÇÓi ÇÜ©ng lÓi xèt låi cûa Khrushov. Và ViŒt Nam tuy không lên ti‰ng chÌ trích Liên Xô vì lúc này h† Çang nhÆn viŒn tr® cûa Liên Xô nhÜng h† âm thÀm trØ diŒt nh»ng ai có khä næng Çi theo ÇÜ©ng lÓi xét låi cûa Liên Xô. VÛ ñình Huÿnh, ñ¥ng Giang Kim, Hoàng Minh Chánh,TrÀn Minh ViŒt, Phåm Kÿ Vân, NguyÍn Ki‰n Giang, NguyÍn Væn ThÄm .. là nh»ng ngÜ©i c¶ng sän Çang làm viŒc trong b¶ máy Çäng và nhà nܧc c¶ng sän Çã bÎ b¡t giam trong næm 1967. VÛ ThÜ Hiên cÛng bÎ b¡t trong dÎp này. Ông bÎ nhÓt tåi Hõa Lò và các nÖi khác . Ông không bi‰t ông bÎ b¡t vŠ t¶i gì, và phäi bÎ giam gi» trong bao lâu. Tháng 9 næm 1976,ông m§I ÇÜ®c phóng thích. TØ Çó, ông làm viŒc trong lãnh v¿c tÜ doanh Ç‹ sinh sÓng. Næm 1993, ông sang Nga thông dÎch cho m¶t công ty thÜÖng måi. Tåi Nga,ông b¡t ÇÀu vi‰t ñêm Gi»a Ban Ngày. Ông bÎ c¶ng sän ViŒt Nam giä dång cܧp Ƕt nhÆp nÖi ông ª cܧp bän thäo,và Çâm ông bÎ thÜÖng. Ông bÕ sang Ba Lan,rÒi qua tÎ nån ª Pháp.

ñêm Gi»a Ban Ngày là máu và nܧc m¡t cûa tác giä. Thân phø cûa tác giä cÛng kÿ v†ng vào tác giä, kÿ v†ng vào tÆp hÒi kš này Ç‹ thông báo cho ÇÒng bào ViŒt Nam nh»ng dã man,tàn båo cûa chû nghïa c¶ng sän.

Ông vi‰t :

Trong chín næm tù tôi Çã làm m¶t viŒc có ích, cho bän thân và nh»ng ngÜ©i mà tôi thÜÖng yêu, là giã tØ ÇÜ®c äo änh vŠ m¶t chû nghïa c¶ng sän ÇÜ®c tô vë nhÜ là thiên ÇÜ©ng dܧi th‰.. . .

.. Xin hãy coi cuÓn sách này là l©i sám hÓi trܧc ÇÒng bào cûa cha tôi nay Çã không còn. Nó ÇÜ®c th¿c hiŒn theo l©i træn trÓi cûa ngÜ©i. ( tr.12-14).

Trܧc tiên, quy‹n ñêm Gi»a Ban Ngày cho chúng ta hi‹u ÇÜ©ng lÓi c¶ng sän Çàn áp nhân dân. ñÜ©ng lÓi vô sän chuyên chính là m¶t ÇÜ©ng lÓi Ƕc tài, khát máu. ñ‹ gi» v»ng ngai vàng, các vÎ vua chúa m§i ª Måc TÜ Khoa, B¡c Kinh, Bình NhÜ«ng, Hà N¶i Çã gi‰t håi và giam cÀm hàng vån, hàng triŒu nån nhân trong Çó có các ÇÒng chí cûa h†. H† th¿c hiŒn chính sách b¡t lÀm,gi‰t lÀm hÖn là bÕ sót.

Nhà cÀm quyŠn muÓn b¡t ai thì b¡t. Có khi vu cho dân chúng m¶t t¶i trång nào dó nhÜ ông NguyÍn Thái Bát,mÜ®n rÜ®u chºi công an xã, chi u› viên vì nh»ng tên này Çã håi Ç©i con gái ông, cho nên chúng ÇÜa ông vào tù v§i t¶i danh " tuyên truyŠn phän Ƕng , chÓng Çäng, chÓng ch‰ Ƕ. " (tr.744-749)

Không riêng dân chúng bÎ tù Çày mà các Çäng viên cao cÃp cÛng bÎ Çäng khûng bÓ,tàn håi. Chính VÛ ThÜ Hiên cùng các cha chú cûa anh Çã bÎ Çäng b¡t giam bªi vì Lê DuÅn, Lê ñÙc Th† muÓn chøp mÛ h†, muÓn håi Võ Nguyên Giáp (tr.349-363). Ngoài ra, các Çäng viên cao cÃp còn bÎ ám håi bªi cái Çäng mà h† tÆn tøy phøc vø. Cái ch‰t cûa NguyÍn Bình, DÜÖng Båch Mai, ñinh ñÙc ThiŒn,TrÜ©ng Chinh.. ÇŠu là nh»ng cái ch‰t bí mÆt, ÇÀy nghi vÃn trong xã h¶i lang sói .

Trong nhà tù, c¶ng sän dùng m†i thû Çoån thâm Ƕc ÇÓi xº v§i tù nhân nhÜ là cho æn Çói, b¡t sÓng thi‰u tiŒn nghi, khûng bÓ tinh thÀn. M¶t hình thÙc tra tÃn,khûng bÓ cûa c¶ng sän là b¡t tù nhân khai lš lÎch,vi‰t ki‹m Çi‹m, cung khai các t¶i trång ljn hàng træm lÀn. Chúng b¡t tù nhân k‰t t¶i mình và k‰t t¶i cha mË,anh em,h† hàng,bè bån. Trong tù, h† còn b¡t ngÜ©i này dò xét ngÜòi kia, møc Çích là tåo ra thù hÆn,nghi kÎ gi»a tù và tù. Thành thº trong tù, tù nhân luôn luôn buÒn kh°, cô Ƕc và cæng th£ng.

Tác giä Çã vi‰t :

Chúng tôi không bÎ Çánh ÇÆp, không bÎ gi‰t. Chúng tôi chÌ bÎ chôn sÓng mà thôi. (tr.536)

Huÿnh Ng¿ tiêu bi‹u cho l§p công an hung hãn, Ƕc ác trong nhà tù c¶ng sän. . . Y hÓng hách m¶t cách vô sän chuyên chính.

A, anh láo ! Vô t§i nÖi ni rÒi mà vÄn còn láo!..Anh . . . anh dám ví tui v§i anh hº ? Anh dám Ç¥t tui ngang hàng v§i anh hº ? Tui là ai?Tui là ngÜ©i trông coi pháp luÆt. RÙa Çó, hi‹u chºa ? Anh là can .. .can phåm , anh.. .anh là th¢ng tù ! Bình v§i chä Ç£ng! Bình Ç£ng cái con c.. . tui nè ! ñÜ®c, rÒi tui së cho anh bi‰t th‰ nào là bình.. .bình Ç£ng ! Tui.. .tui së v¥n .. . v¥n c° anh! (tr.87)

Th¿c ra Huÿnh Ng¿ chÌ là cÃp dܧi, phäi tuân lŒnh cÃp trên, và y còn phäi tÕ ra tích c¿c vÜ®t chÌ tiêu Ç‹ mong thæng ti‰n,Ç‹ bäo vŒ nÒi cÖm cûa y. Th¿c ra,hång cán b¶ nhÜ Huÿnh Ng¿ không thÃm vào Çâu v§i Lê ñÙc Th†, TrÀn QuÓc Hoàn là nh»ng tay khát máu n°i ti‰ng.

Trong tråi giam,tù nhân bÎ dÓi xº bÃt công, bÎ hå thÃp nhân phÄm.N‰u trong cäi cách ru¶ng ÇÃt, ÇÎa chû phú nông phäi g†i m†i ngÜ©i, k‹ cä trÈ con b¢ng ông,bà (BÄm ông cán b¶,bÄm bà nông dân ), thì trong tù, tù nhân phäi g†i cán b¶ b¢ng ông,bàng bà. (tr.85)

Trong tråi giam, tù nhân còn bÎ b¡t bu¶c phäi theo dõi,báo cáo hành vi cûa bån cùng tù. M¶t sÓ hèn nhát Çã vu cáo,h†ac nhÆn làm æng ten Ç‹ hãm håi bån bè. Trong tuyŒt v†ng, m¶t sÓ tù nhân Çã t¿ nhÆn t¶i mà h† không có Ç‹ mong ra s§m, ho¥c ÇÜ®c c¶ng sän tha cho v® con nhÜ l©i hÙa hËn cûa c¶ng sän, Ông VÛ ñình Huÿnh cÛng thu¶c sÓ này (tr.213).NhÜng m¶t sÓ tù nhân vÅn tÕ ra có khí tiêt. NguyÍn Chí ThiŒn, Tôn ThÃt TÀn, VÛ ThÜ Hiên, thi‰u tÙÖng ñ¥ng Giang Kim,Hoàng Minh Chánh, NguyÍn Thái Bát.. .là nh»ng con ngÜ©i bÃt khuÃt.

Quy‹n ñêm Gi»a Ban Ngày còn cho chúng ta bi‰t vŠ các lãnh tø công sän. H† là nh»ng con ngÜ©i bÃt nhân,bÃt nghïa,Çåi gian,Çåi ác. HÒ chí Minh giä dÓi trong m†i hành Ƕng. Ônh có tham v†ng làm vua ( C«i rÒng lên thÜ®ng gi§i,sao vàng næm cánh m¶ng hÒn quanh ). Ông giä khóc trܧc nghïa trang tåi Paris.(tr.456-457). Ông HÒ Çã t¿ ca tøng, quäng cáo cho mình v§i cái tên giä TrÀn Dân Tiên,T.Lan (tr.511) .Ông giä Çò không bi‰t viŒc VÛ ñình Huÿnh bi Çäng b¡t giam (tr.456-457).

HÒ Chí Minh Çã lÃy cô Xuân,TrÀn QuÓc Hoàn Çã hãm hi‰p cô Xuân rÒi gi‰t cô Xuân và ngØÖi em cûa cô Xuân (tr.602-609) bªi vì h† không muÓn làm tan v« hình t܆ng m¶t HÒ Chí Minh thánh thiŒn,không tình yêu,không døc v†ng, suÓt Ç©i hy sinh cho ñäng,cho dân.

TrÜ©ng Chinh, TÓ H»u Çã gi‰t håi,giam cÀm bao væn nghŒ sï trong vø Nhân Van- Giai PhÄm .(tr. 540-541)

Lê DuÅn, Lê ñÙc Th† , Lê ñÙc Anh Çã xua quân chi‰m Kampuchia khi‰n cho ViŒt Nam 52 ngàn ch‰t,200 ngàn bÎ thÜÖng(tr.562).

VÛ ThÜ Hiên vi‰t :

Tåi sao cho t§i nay ñäng c¶ng sän ViËt nam không dám nói t§i,không có can Çäm nhÆn l‡i trܧc nh»ng ngÜ©i láng giŠng Çau kh° Ç‹ xoá Çi m¶t trang sº nhÖ nh§p ? Th† Çã ch‰t Çi trܧc khi phäi ra ÇÙng trܧc vành móng ng¿a m¶t phiên tòa liên tÎch hai nܧc v§i tÜ cách t¶i phåm chi‰n tranh. (tr.562-563)

Nh»ng con ngÜ©i c¶ng sãn håi nܧc håi dân ,xuÃt thân m¶t phÀn là lÜu manh Çã tìm ÇÜ®c ch‡ ÇÙng trong Çäng. TrÀn QuÓc Hoàn là m¶t tên æn c¡p v¥t tåi m¶t thÎ trÃn ª NghŒ An, phu mª vàng ª Thái Lan,theo c¶ng sän rÒi trÓn vŠ Hà N¶i æn c¡p ª các ch®. Sau låi móc nÓi v§i TrÜ©ng Chinh. TrÀn QuÓc Hoàn Çã gi‰t vô sÓ ngÜ©i trong cách mång tháng 8. Khi làm l§n, Hoàn gi‰t các ÇÒng chí cÛ Ç‹ bÎt miŒng nh»ng ngÜ©i bi‰t quá khÙ cûa y.(tr.598-604) VÛ Thu Hiên Çã vi‰t vŠ b¶ trܪng công an TrÀn quÓc Hoàn :

TØ ngày TrÀn QuÓc Hoàn làm b¶ trܪng thì trên miŠn b¡c không có mÃy gia Çình không có ngܧi thân trong gia t¶c ª tù. (tr.595).

N‰u h† không gi‰t håi các ÇÒng chí thì h† cÛng quay lÜng låi v§i các ÇÒng chí nhÜ NguyÍn LÜÖng B¢ng, TrÜ©ng Chinh, Phåm Væn ñÒng. Võ Nguyên Giáp. Võ nguyên Giáp Çã im l¥ng khi b†n Çàn em cûa ông bÎ DuÅn Th† hãm håi gÀn h‰t (tr.346-360). Ông không có dÛng khí cûa m¶t Çåi tܧng và cÛng không có tinh thÀn trách nhiŒm cûa m¶t kÈ sï. VÛ ThÜ Hiên nhÆn ÇÎnh vŠ ông nhÜ sau :

Ông Çã phø lòng tin cûa trí thÙc. ThÆm chí nh»ng khi Çòn chuyên chính vô sän giáng xuÓng nh»ng ngÜ©I thân cÆn cûa ông, nh»ng chi‰n h»u cûa ông. Ông Çã không dám hé ræng nói m¶t l©i, mà chÌ ngoan ngoän né qua m¶t bên, m¥c cho Lê DuÅn và Lê ñÙc Th† muÓn gì thì làm. NhÜ m¶t kÈ vô can, ông hiŠn lành khoanh tay nhìn cu¶c khûng bÓ tr¡ng xäy ra trܧc m¡t.. .(tr.334)

Ch£ng ai Ç¥t hy v†ng vào tܧng Giáp cä.(tr.362)

Khi hai cha con VÛ ThÜ Hiên bÎ b¡t, mË cûa VÛ thÜ Hiên ljn cÀu cÙu NguyÍn LÜÖng B¢ng là ngÜ©i ÇÒng chí Çã chÎu ân cÙu tº cûa bà nhÜng ông im l¥ng .´t lâu sau, ông nhäy qua hàng ngÛ Lê ñÙc Th†, ÇÜ®c Lê ñÙc Th† cho tham gia ban chuyên án.

VÛ ThÜ Hiên Ǥ vi‰t nh»ng dòng Çãy cay Ç¡ng vŠ NguyÍn LÜÖng B¢ng, ông bác kính yêu cûa ông tØ thuª nhÕ:

Tôi có thê thông cäm vÓi NguyÍn LÜÖng B¢ng. Ông tham gia chÌ Çåo ban chuyên án cûa Lê ñÙc Th† do s® hãi. Nh© bi‰t s® mà ông ch£ng nh»ng thoát nån mà còn lên chÙc phó chû tÎch nܧc vào næm 1969. Ông có mÃt mát chút it,nhÜng là nh»ng thÙ không quan tr†ng : tình bån,tình ÇÒng chí, tình yêu cûa nh»ng Çùa cháu không ru¶t thÎt,lòng kính tr†ng cûa nh»ng ngÜ©I cách mång chân chính. (tr.545)

VÛ ThÜ Hiên không phäi là Çäng viên c¶ng sän m¥c dÀu cha và mË là công sän. Ông Çã n¢m cùng giÜ©ng v§i HÒ Chí Minh khoäng 1945, Çi b¶ Ƕi lúc 15 tu°i. Ông rÃt sùng bái chû nghÌa c¶ng sän và ca tøng HÒ chí Minh và các lãnh tø ñäng. Vø án theo ÇÜ©ng lÓi xét låi chÓng Çäng Çã khi‰n ông và gia Çình ông Çau kh°, song nh© Çó mà ông Çã hi‹u rõ vŠ chû nghïa c¶ng sän,con ngܧi công sän. Ông Ǥ ti‰n b¶, Çã giác ng¶.

Ông Çã vi‰t vŠ HÒ chí Minh và Çäng c¶ng sän nhÜ sau :

Nh© Çäng g« h¶ cho tôi cái màn äo tܪng, lÀn ÇÀu tiên trong Ç©i tôi thÃy m¡t mình nhìn s¿ vÆt sáng rõ ljn th‰. TÃt cä nhÜ tu¶t h‰t vÈ hào nhoáng bŠ ngoài l§p vÕ må bong ra,phÖi hình thù thÆt cûa chúng,trÀn trøi,lõa lÒ dܧi ánh m¥t tr©i. CÛng nh© ñäng tôi trút bÕ ÇÜ®c niŠm sùng kính Çói v§i ông HÒ Chí Minh. Tåi sao tôi låi có th‹ mê mu¶i ljn th‰ nhï? (tr.456).

Ông có ti‰n b¶ nhÜng ông chÜa th¿c s¿ là m¶t ngÜ©i quÓc gia chân chính. Ông chÜa th¿c s¿ trút bÕ ÇÜ®c quá khÙ. Ông không ti‰n b¶ b¢ng NguyÍn Chí ThiŒn :
 

• -Ông vÅn còn xem nh»ng ngÜòi công sän là nh»ng nhà cách mång,trong khi chúng ta xem tÃt cä ngÜ©i công sän là t¶i nhân trܧc lÎch sºViŒt Nam và th‰ gi§i.

• -Ông vÅn còn có äo tܪng vŠ m¶t chû nghïa Mác nhân bän, chû nghïa c¶ng sän ,bác aí nhÜ Thiên Chúa giáo (tr.99).

Tôn ThÃt TÀn thª dài :

-VÆy cái gì còn låi trong chû nghïa Mác sau khi anh thÃt v†ng v§i nó ?

-PhÀn nhân bän cûa nó,Çãy là tÃt cä nh»ng gì còn trong tôi. Tôi thích møc Çích cûa cái xã h¶i mà Mác tܪng tÜ®ng ra : ñÜa con ngÜ©i tØ vÜÖng quÓc tÃt y‰u qua vÜÖng quÓc t¿ do (tr.676).
 

• Ông vÅn còn tin tܪng r¢ng HÒ Chí Minh không phäi là chính phåm trong nhiŠu vÃn ÇŠ,ông HÒ vÅn tÓt,và ông Çã biŒn h¶ cho Ông HÒ và Çäng c¶ng sän. Ông nói ông HÒ là ngÜ©i nhân ÇÙc,Çã thä ông DiŒm (tr.226-227), ông HÒ là ngÜ©i hiŠn lành,không thích chi‰n tranh (tr.227-229),ông HÒ kš hiŒp ܧc 6-3-1946 là Çúng (tr.347), c¶ng sän có công trong khªi nghïa tháng 8 (tr.461). VÛ ThÜ Hiên không coi ông HÒ là thÀn tÜ®ng, cÛng không coi ông HÒ là t¶i nhân . Ông vi‰t:

Ông chÌ là m¶t con ngÜ©i nhÜ m†i ngÜ©i,v§i nh»ng cái tÓt và nh»ng cái xÃu.,nh»ng m¥t månh và nh»ng m¥t y‰u mà m‡i cá th‹ ngÜ©i phäi có. (tr.460)
 

• Ông cho r¢ng NguyÍn Chí ThiŒn chÓng c¶ng vung vít. (tr.764)

Có lë chúng ta không nên Çòi hÕi VÛ ThÜ Hiên quá nhiŠu. Ông vi‰t ÇÜ®c m¶t tác phÄm nhÜ ñêm Gi»a Ban Ngày cÛng Çã là quš.

                                                                                                      GIA HOI