TÜ Tܪng ñông PhÜÖng
Trong M¶t Vài
Tác PhÄmVæn Hc Tây PhÜÖng

NguyÍn Thiên Thø

Tôi không phäi là m¶t ngÜ©i thông hiu væn hc tây phÜÖng và tôi cÛng không phäi là m¶t ngÜ©i uyên bác trit hc ñông phÜÖng. Tôi chÌ là m¶t Ƕc giä bình thÜ©ng nhÜng m¶t Çôi khi Çc m¶t sÓ tác phÄm væn hc tây phÜÖng, tôi rÃt thích thú và cäm thÃy nó rÃt gÀn gÛi, mang nh»ng nét rÃt ñông phÜÖng.
Tôi không Ç cÆp Çn các truyn dài, tôi chÌ Ç cÆp Çn m¶t sÓ truyn ng¡n mà tôi thích thú vì tôi chÌ muÓn phát biu nghï cûa mình m¶t cách ng¡n gn.
Tôi bit khi Çc qua Ç tài này, nhiu vÎ së bïu môi cho ràng Çông phÜÖng là Çông phÜÖng, tây phÜÖng là tây phÜÖng, làm gì có chuyn tây phÜÖng giÓng Çông phÜÖng!
Tôi bit m¶t sÓ vÎ khó tính nhÜng tôi vÅn muÓn phát biu nghï cûa tôi ...

1.CHIC LÁ CUI C¨NG ( The Last Leaf ) cûa O. Henry ( 1862-1910) MÏ

M¶t thiu n» lâm bnh n¥ng, phäi n¢m trong bnh vin. Bên cånh cºa s° là cây tÜ©ng vi Çang røng dÀn , røng dÀn nh»ng chic lá vàng úa . Nàng Çm tØng chic lá còn låi. Nàng nghï r¢ng linh hÒn nàng së giã tØ nhân th khi chic lá cuÓi cùng rÖi ! NgÜ©i ha sï già ª trong bnh vin khi nghe câu chuyn này Çã dÀm tuyt lånh, Çang Çêm bí mÆt vë lên thân cây m¶t chic lá. Khi nhìn thÃy chic lá cuÓi cùng vÅn tÒn tåi, ngÜ©i thiu n» lÃy låi lòng tin, trª nên månh khÕe. Còn ngÜ©i ngh sï già vì dÀm tuyt lånh , bnh trª n¥ng, cht hai ngày sau Çó.

Câu chuyn mang ÇÀy tình ngÜ©i. NgÜ©i ngh sï già là con ngÜ©i ngh sï, và cÛng là con ngÜ©i thánh thin. Ông Çã làm vic thin, Çã quên mình Ç cÙu ngÜ©i. Ông Çã th¿c hin ÇÙc tØ bi cûa PhÆt giáo, tính nhân ái cûa Nho giáo, lòng bác ái cûa Thiên chúa giáo. và tình huynh Ç cûa HÒi giáo ... Ai bäo ngÜòi tây phÜÖng không chú trng Çn tính chÃt giáo døc , tính chÃt Çåo l trong væn hc ? Và ai dám bäo quan nim" væn dï tái Çåo" là c° hû ?
Câu chuyn này cÛng nói lên tác døng cûa tâm. Phái duy vÆt cho ràng vÆt chÃt có trܧc, tinh thÀn có sau, vÆt chÃt chÌ Çåo tinh thÀn. Phái duy tâm chû trÜÖng tinh thÀn có trܧc, tinh thÀn chÌ Çåo vÆt chÃt.
PhÆt giáo theo duy tâm phái. PhÆt giáo cho r¢ng tâm quan trng hÖn cä, mi vÆt trên th gian tÒn tåi là do tâm nhÆn thÙc:
                                        "
                                            Tam gi§i duy tâm,
                                             Vån pháp duy thÙc."

                                       "  Tâm là chû Ƕng,
                                            Hܧng dÅn mi lãnh v¿c
                                            L©i nói và vic làm
                                            Theo tâm chÎu kh° c¿c
                                            NhÜ xe theo ÇÜ©ng mòn. "(1)

Hai vÎ sÜ ÇÙng trܧc sân chùa thÃy gió rung cây phܧn . M¶t vÎ nói : " phܧn Ƕng " . VÎ kia cãi : "Gió Ƕng". VÎ sÜ trܪng trong chùa bܧc ra nói : "tâm Ƕng".

ThÆt vÆy, vì tâm Ƕng cho nên chúng ta m§i thÃy gió lay, phܧn Ƕng.
Chúng ta có nhiu trång thái tâm l. Chúng ta có tâm thin, tâm ác, tâm bi quan,. tâm låc quan. . .Tâm cô gái Ƕng và bi quan cho nên cô m§i Ç¥t ra mÓi tÜÖng quan gi»a chic lá và linh hÒn cô ! ñó là m¶t mÓi tÜÖng quan sai lÀm. NhÜng khÓn ni nó låi Çóng vai quyt ÇÎnh cho Ç©i sÓng cûa cô. Nhiu bnh nhân cÜÖng quyt chin Çãu v§i tº thÀn và h Çã thành công. Trái låi, nu bnh nhân buông xuôi thì cái cht Çn rÃt dÍ dàng. Trong y khoa, trong giáo døc , trong tình yêu ... tâm l Çóng m¶t vai trò quan trng. NgÜ©i ha sï là m¶t thÃy thuÓc rÃt gÌÕi, Çã dùng tâm l trÎ liu mà cÙu cô gái !

2. CÂY THÔNG GIÁNG SINH cûa H.C. Andersen ( 1805-1876) ñan Måch.

M¶t cây thông nhÕ thÃy cÙ Çn gÀn ngày giáng sinh, các chú th® rØng ÇÓn nh»ng cây thông Çem v thành phÓ . Cây thông nhÕ mong ܧc m¶t ngày së ÇÜ®c v thành phÓ , së ÇÜ®c chÜng bày r¿c r« trong Çêm giáng sinh. Khi cây thông l§n lên, nó ÇÜ®c m¶t nhóm th® rØng mang v thành phÓ, ÇÜ®c bán cho m¶t nhà giàu, ÇÜ®c trang hoàng l¶ng lÅy ª phòng khách. NhÜng qua ngày giáng sinh, cây thông bÎ quæng ra ÇÜ©ng... .

Truyn này có lë lÃy tØ Ngø ngôn cûa La Fontaine, truyn " Con Chu¶t bin thành thiu n» " (Souris métamorphosée en Fille).
M¶t con chu¶t g¥p nån, ÇÜ®c các thÀn linh cÙu và cho bin thành m¶t thiu n» 15 tu°i. Các thÀn linh muÓn thiu n» phäi lÃy chÒng. Nàng nói r¢ng nàng muÓn lÃy m¶t ngÜ©i chÒng có uy quyn nhÃt thiên hå. Các thÀn linh bäo nàng nên lÃy M¥t Tr©i. NhÜng nàng bäo M¥t tr©i bÎ Mây che. Mây ÇÜ®c gi Çn nhÜng nàng bäo Mây bÎ Gió cuÓn Çi. Gió ÇÜ®c m©i t§i nhÜng Gió bäo Gió thua Núi, Gió bÎ Núi ch¥n låi. ThÀn linh truyn Gió Çn, gä nàng song Núi thÜa Núi thua Chu¶t vì Chu¶t Çào hang trong Núi..
Cây thông cÛng nhÜ Chu¶t là nh»ng kÈ tham lam, " ÇÙng núi này trông núi n", " ÇÜ®c voi Çòi tiên".
PhÆt giáo cho ràng con ngÜ©ì Çau kh° vì Tham ,Sân, Si. Tham ÇÙng ÇÀu. Tham døc, Tham Ái khin cho ta hành Ƕng Ç chim Çoåt. Có hành Ƕng chính Çáng, có hành Ƕng bÃt lÜÖng. Có hành Ƕng ÇÜa Çn thành công, có hành Ƕng ÇÜa Çn thât båi. Thành công thì vui vÈ, không thành công thì buÒn kh°. ñÜ®c thì hân hoan, mÃt thì buÒn bã.

Hånh phúc chÌ huy hoàng khi ª ngoài tÀm tay. Hånh phúc n¢m trong bàn tay së trª thành nhàm chán. Bãy gi© ta låi Çi tìm m¶t thÙ hånh phúc khác. CÙ th mãi, con ngÜ©i trôi n°i tØ Çau kh° này sang Çau kh° khác. PhÆt giáo Ç ra dit kh°. Nho giáo thì nói Çn tri túc.
NguyÍn Công TrÙ nói :
                                   "Tri túc, tin túc, Çãi túc hà th©i túc, "
                                ( Bit Çû thì Çû, ch© Çû , bit bao gi© Çû ? )
Trong kho tàng væn hc Vit Nam có nhiu truyn nói v lòng tham nhÜ truyn " n m¶t quä, trä m¶t cøc vàng"," HÛ vàng hóa r¡n".
Câu truyn sau Çây cÛng nói v lòng tham.
M¶t thiu n» ngÒi khóc m¶t mình trên b© suÓi. Bøt hin lên bäo : " Tåi sao con khóc ? ".Thiu n» thÜa r¢ng mình quá xÃu xí nên tûi thân mà khóc. Bøt bèn nói : " Con hãy xuÓng suÓi trܧc m¥t høp xuÓng m¶t lÀn và chÌ m¶t lÀn mà thôi."

Thiu n» bèn xuÓng suÓi høp l¥n m¶t lÀn thì thÃy quä nhiên mình mÅy, tóc tai trª nên xinh ÇËp lå thÜ©ng. Quên l©i Bøt d¥n, nàng bèn xuÓng suÓi høp thêm lÀn n»a Ç cho ÇËp thêm. Không ng© lÀn này cä ngÜ©i mc lông, låi thêm chic Çuôi dài. Nàng xÃu h° quá, chåy lên núi.

Vì th, dân gian có câu :
                                      " Tham quá hóa khÌ "
                                    Và :
                                        " Tham thì thâm,
                                           Bøt Çã bäo thÀm,
                                           R¢ng ch§ có tham !"

3. Truyn BA N S¸ ( The Three Hermites ) cûa Léon Tolstoy (1828-1910) Nga

M¶t vÎ giám møc Çn thæm m¶t hòn Çäo xa xæm. Ngài g¥p ba ông già rÃt hin lành, tin tܪng ThÜ®ng Ç nhÜng h không h bit kinh k và nghi thÙc t lÍ. VÎ giám møc dåy h Çû thÙ. Khi vÎ giám møc lên thuyn trª v bng thÃy ba ông già chåy Çu°i theo thuyn trên bin cä. H thÜa r¢ng h quên ht kinh k và nghi thÙc tôn giáo, h xin ngài dåy låi. cho h. VÎ giám møc s»ng s© vì ba vÎ Ãy Çã là ba vÎ thánh có phép lå . Ngài bäo h cÙ theo l lÓi cÛ cÛng ÇÜ®c...

Tôn giáo nào cÛng Ç cao nh»ng vÎ tu sï, coi h là ngÜ©i thay chúa, thay thÀn linh... .

ñåo th© cúng t° tiên là m¶t Çåo không có tu sï, vì ai cÛng là kÈ th© phøng t° tiên, cha mË mình. ñÙc PhÆt Ç¥t ra bÓn hång Ç tº : tu sï nam, tu sï n», cÜ sï nam, cÜ sï n». Nu phân chia m¶t cách khác, có hai hång Ç tº : hång xuÃt gia và hång tåi gia.

ñÙc PhÆt gi hång xuât gia là" trܪng tº cûa NhÜ Lai" . Và ÇÙc PhÆt Çã coi các vÎ xuÃt gia thu¶c loåi ru¶ng tÓt nhÃt trong ba loåi ru¶ng:
                    -Ru¶ng hång nhÃt ( nhÃt Ç£ng Çin ) : tÿ kheo
                    -Ru¶ng hång nhì ( nhΠǣng Çin ) : cÜ sï
                    -Ru¶ng hång ba ( tam Ç£ng Çin ) : bà la môn(2)

Th¿c ra Çó chÌ là s¿ phân chia theo chic áo, theo hình thÙc trÀn gian. ñÙc PhÆt có
s¿ phân chia khác, theo Çåo hånh. XuÃt gia mà phåm gi§i sao b¢ng tåi gia mà gi» gi§i ? Chính ÇÙc PhÆt cÛng nói :
" Không phäi mang Çåi y mà tâm tham døc ÇÜ®c Çoån dit."(3)
ñÙc PhÆt låi nói :
"NgÜ©i tåi gia hay xuât gia, này các tÿ kheo, theo tà hånh, do vì tà hånh, ngÜ©i Ãy không phäi là ngÜ©i phát huy chánh l, pháp thin.. . NgÜòi tåi gia hay xuât gia theo chánh hånh, này các tÿ kheo, do vì chánh hånh và nhân chánh hånh, vÎ Ãy là ngÜ©i phát trin chánh l, pháp và thin.. ."(4)
Sau này, ñåi thØa phát trin Çã có quan Çim m§i. Kinh Duy Ma CÆt cho r¢ng cÜ sï Duy Ma CÆt là cao hÖn Xá L®i PhÃt, Møc Kin Liên, Ca Dip.... Kinh Hoa Nghiêm cho r¢ng nhiu cÜ sï nhÜ Minh Trí, Bºu K, Ph° NhÅn là cao minh hÖn các vÎ xuÃt gia ª cõi tr©i và cõi ngÜ©i.
Løc t° Hu Næng cÛng nói :
"MuÓn tu hành thì ª nhà cÛng ÇÜ®c, hà tÃt ª chùa"(5)
NgÜ©I Vit Nam có óc th¿c tiÍn, chú trng tâm chÙ không chú trng hình thÙc. Cái quan trng là Çåo hånh. Không có Çåo hånh thì dù ÇÀu tròn áo vuông, dù tøng kinh k hay, gõ mõ giÕi, cÛng ch£ng Çi Çn Çâu. Trái låi, v§i m¶t tâm thin, không tham, không sân, không si rÃt Çû tÜ cách Ç lên Nit Bàn, cho dù không thu¶c m¶t câu kinh, không bit ngÒi thin, không bit tøng nim.. .
Quan Çim  th¿c døng  Çó ÇÜ®c diÍn tä qua ca dao, tøc ng» :
                                    " n m¥n nói ngay hÖn æn chay nói dÓi"
                                        "Tu Çâu b¢ng tu tåi gia,
                                        Th© cha, kính mË Ãy là chân tu"
                                        " ThÙ nhÃt thì tu tåi gia,
                                        ThÙ nhì tåi ch®, thÙ ba tåi chùa"

Nhiu truyn c° Vit Nam cÛng có tÜ duy giÓng truyn " Ba Än sï" cûa Leon Tolstoy. Sau Çây là truyn " Ông bình vôi" :

M¶t sÜ cø tåi chùa n Çåo cao ÇÙc trng, ÇÜ®c dân chúng kính n. Trong vùng có m¶t tên tr¶m, m¶t hôm giä khóc lóc, xin vào chùa thí phát quy y. SÜ cø t¶i nghip, bèn cho vào chùa nÜÖng náu. Nºa Çêm, tên tr¶m lÃy chuông khánh, ÇÒ Çåc trong chùa rÒi trÓn Çi..´t lâu sau, lÜÖng tâm c¡n rÙt, tên tr¶m trª låi chùa, xin thí phát quy y.
SÜ cø bÎ lØa m¶t lÀn nên không tin tên tr¶m. SÜ nói :" Nu anh thành tâm sám hÓi, anh hãy leo lên cây cau nhäy xuÓng thì së thành PhÆt."
Tên tr¶m thành tâm sám hÓi cho nên tin l©i sÜ cø leo lên cây cau nhäy xuÓng. Lúc bÃy gi© PhÆt ª trên cao nhìn thÃy, hiu tÃm lòng thành th¿c cûa tên tr¶m, cho nên Ƕ anh ta v tây phÜÖng c¿c låc.
ThÃy vÆy, sÜ cø rÃt b¿c tÙc. Nghï mình tu hành trn Ç©i mà không thành PhÆt, trong khi tên tr¶m låi thành PhÆt. SÜ cø bèn leo lên cây cau nhäy xuÓng, không ng© r§t xuÓng , ÇÀu b, hóa thành cái bình vôi.

Truyn này cÛng nhÜ truyn " Ba Än sï " cho chúng ta thÃy r¢ng không phäi cæn cÙ vào chic áo nhà tu, không phäi cæn cÙ vào sÓ næm Çi tu mà thành Çåo,mà thành bÆc thánh , mà lên thiên ÇÜ©ng. Cái Çáng cæn cÙ là tâm, là ch» thin. ñi tu mà còn tham døc, còn oán h©n, ghen tÎ thì không b¢ng m¶t ngÜ©i thÜ©ng sÓng lÜÖng thin, m¶t tên cܧp buông Çao , m¶t tên tr¶m thành tâm sám hÓi.. .

*

Tåi sao m¶t sÓ tác phÄm væn hc Tây phÜÖng låi mang s¡c thái luân l và trit l ñông PhÜÖng nhÜ th ? Có nhiu l do:

                                                NguyÍn thiên thø


CHÚ TH´CH:
1.Pháp Cú
2.TÜÖng Ðng IV, Thuyt pháp,MinhChâu                  dÎch,tr.315-316.
3.Trung b¶ I, Mã p kinh,tr.282B
4.TÜÖng Ðng V,tr.20.
5.Pháp Bäo ñàn Kinh.
 

BACK