Tôi không phäi là m¶t ngÜ©i thông hi‹u væn h†c tây phÜÖng và tôi cÛng không phäi là m¶t ngÜ©i uyên bác tri‰t h†c ñông phÜÖng. Tôi chÌ là m¶t Ƕc giä bình thÜ©ng nhÜng m¶t Çôi khi džc m¶t sÓ tác phÄm væn h†c tây phÜÖng, tôi rÃt thích thú và cäm thÃy nó rÃt gÀn gÛi, mang nh»ng nét rÃt ñông phÜÖng.
Tôi không ÇŠ cÆp ljn các truyŒn dài, tôi chÌ ÇŠ cÆp ljn m¶t sÓ truyŒn ng¡n mà tôi thích thú vì tôi chÌ muÓn phát bi‹u š nghï cûa mình m¶t cách ng¡n g†n.
Tôi bi‰t khi džc qua ÇŠ tài này, nhiŠu vÎ së bïu môi cho ràng Çông phÜÖng là Çông phÜÖng, tây phÜÖng là tây phÜÖng, làm gì có chuyŒn tây phÜÖng giÓng Çông phÜÖng!
Tôi bi‰t m¶t sÓ vÎ khó tính nhÜng tôi vÅn muÓn phát bi‹u š nghï cûa tôi ...

1.CHIC LÁ CU–I C¨NG ( The Last Leaf ) cûa O. Henry ( 1862-1910) MÏ

M¶t thi‰u n» lâm bŒnh n¥ng, phäi n¢m trong bŒnh viŒn. Bên cånh cºa s° là cây tÜ©ng vi Çang røng dÀn , røng dÀn nh»ng chi‰c lá vàng úa . Nàng ljm tØng chi‰c lá còn låi. Nàng nghï r¢ng linh hÒn nàng së giã tØ nhân th‰ khi chi‰c lá cuÓi cùng rÖi ! NgÜ©i h†a sï già ª trong bŒnh viŒn khi nghe câu chuyŒn này Çã dÀm tuy‰t lånh, Çang Çêm bí mÆt vë lên thân cây m¶t chi‰c lá. Khi nhìn thÃy chi‰c lá cuÓi cùng vÅn tÒn tåi, ngÜ©i thi‰u n» lÃy låi lòng tin, trª nên månh khÕe. Còn ngÜ©i nghŒ sï già vì dÀm tuy‰t lånh , bŒnh trª n¥ng, ch‰t hai ngày sau Çó.

Câu chuyŒn mang ÇÀy tình ngÜ©i. NgÜ©i nghŒ sï già là con ngÜ©i nghŒ sï, và cÛng là con ngÜ©i thánh thiŒn. Ông Çã làm viŒc thiŒn, Çã quên mình Ç‹ cÙu ngÜ©i. Ông Çã th¿c hiŒn ÇÙc tØ bi cûa PhÆt giáo, tính nhân ái cûa Nho giáo, lòng bác ái cûa Thiên chúa giáo. và tình huynh ÇŒ cûa HÒi giáo ... Ai bäo ngÜòi tây phÜÖng không chú tr†ng ljn tính chÃt giáo døc , tính chÃt Çåo lš trong væn h†c ? Và ai dám bäo quan niŒm" væn dï tái Çåo" là c° hû ?
Câu chuyŒn này cÛng nói lên tác døng cûa tâm. Phái duy vÆt cho ràng vÆt chÃt có trܧc, tinh thÀn có sau, vÆt chÃt chÌ Çåo tinh thÀn. Phái duy tâm chû trÜÖng tinh thÀn có trܧc, tinh thÀn chÌ Çåo vÆt chÃt.
PhÆt giáo theo duy tâm phái. PhÆt giáo cho r¢ng tâm quan tr†ng hÖn cä, m†i vÆt trên th‰ gian tÒn tåi là do tâm nhÆn thÙc:
                                        "
                                            Tam gi§i duy tâm,
                                             Vån pháp duy thÙc."

                                       "  Tâm là chû Ƕng,
                                            Hܧng dÅn m†i lãnh v¿c
                                            L©i nói và viŒc làm
                                            Theo tâm chÎu kh° c¿c
                                            NhÜ xe theo ÇÜ©ng mòn. "(1)

Hai vÎ sÜ ÇÙng trܧc sân chùa thÃy gió rung cây phܧn . M¶t vÎ nói : " phܧn Ƕng " . VÎ kia cãi : "Gió Ƕng". VÎ sÜ trܪng trong chùa bܧc ra nói : "tâm Ƕng".

ThÆt vÆy, vì tâm Ƕng cho nên chúng ta m§i thÃy gió lay, phܧn Ƕng.
Chúng ta có nhiŠu trång thái tâm lš. Chúng ta có tâm thiŒn, tâm ác, tâm bi quan,. tâm låc quan. . .Tâm cô gái Ƕng và bi quan cho nên cô m§i Ç¥t ra mÓi tÜÖng quan gi»a chi‰c lá và linh hÒn cô ! ñó là m¶t mÓi tÜÖng quan sai lÀm. NhÜng khÓn n‡i nó låi Çóng vai quy‰t ÇÎnh cho Ç©i sÓng cûa cô. NhiŠu bŒnh nhân cÜÖng quy‰t chi‰n Çãu v§i tº thÀn và h† Çã thành công. Trái låi, n‰u bŒnh nhân buông xuôi thì cái ch‰t ljn rÃt dÍ dàng. Trong y khoa, trong giáo døc , trong tình yêu ... tâm lš Çóng m¶t vai trò quan tr†ng. NgÜ©i h†a sï là m¶t thÃy thuÓc rÃt gÌÕi, Çã dùng tâm lš trÎ liŒu mà cÙu cô gái !

2. CÂY THÔNG GIÁNG SINH cûa H.C. Andersen ( 1805-1876) ñan Måch.

M¶t cây thông nhÕ thÃy c٠ljn gÀn ngày giáng sinh, các chú th® rØng ÇÓn nh»ng cây thông Çem vŠ thành phÓ . Cây thông nhÕ mong ܧc m¶t ngày së ÇÜ®c vŠ thành phÓ , së ÇÜ®c chÜng bày r¿c r« trong Çêm giáng sinh. Khi cây thông l§n lên, nó ÇÜ®c m¶t nhóm th® rØng mang vŠ thành phÓ, ÇÜ®c bán cho m¶t nhà giàu, ÇÜ®c trang hoàng l¶ng lÅy ª phòng khách. NhÜng qua ngày giáng sinh, cây thông bÎ quæng ra ÇÜ©ng... .

TruyŒn này có lë lÃy tØ Ngø ngôn cûa La Fontaine, truyŒn " Con Chu¶t bi‰n thành thi‰u n» " (Souris métamorphosée en Fille).
M¶t con chu¶t g¥p nån, ÇÜ®c các thÀn linh cÙu và cho bi‰n thành m¶t thi‰u n» 15 tu°i. Các thÀn linh muÓn thi‰u n» phäi lÃy chÒng. Nàng nói r¢ng nàng muÓn lÃy m¶t ngÜ©i chÒng có uy quyŠn nhÃt thiên hå. Các thÀn linh bäo nàng nên lÃy M¥t Tr©i. NhÜng nàng bäo M¥t tr©i bÎ Mây che. Mây ÇÜ®c g†i ljn nhÜng nàng bäo Mây bÎ Gió cuÓn Çi. Gió ÇÜ®c m©i t§i nhÜng Gió bäo Gió thua Núi, Gió bÎ Núi ch¥n låi. ThÀn linh truyŠn Gió ljn, gä nàng song Núi thÜa Núi thua Chu¶t vì Chu¶t Çào hang trong Núi..
Cây thông cÛng nhÜ Chu¶t là nh»ng kÈ tham lam, " ÇÙng núi này trông núi n†", " ÇÜ®c voi Çòi tiên".
PhÆt giáo cho ràng con ngÜ©ì Çau kh° vì Tham ,Sân, Si. Tham ÇÙng ÇÀu. Tham døc, Tham Ái khi‰n cho ta hành Ƕng Ç‹ chi‰m Çoåt. Có hành Ƕng chính Çáng, có hành Ƕng bÃt lÜÖng. Có hành Ƕng ÇÜa ljn thành công, có hành Ƕng ÇÜa ljn thât båi. Thành công thì vui vÈ, không thành công thì buÒn kh°. ñÜ®c thì hân hoan, mÃt thì buÒn bã.

Hånh phúc chÌ huy hoàng khi ª ngoài tÀm tay. Hånh phúc n¢m trong bàn tay së trª thành nhàm chán. Bãy gi© ta låi Çi tìm m¶t thÙ hånh phúc khác. CÙ th‹ mãi, con ngÜ©i trôi n°i tØ Çau kh° này sang Çau kh° khác. PhÆt giáo ÇŠ ra diŒt kh°. Nho giáo thì nói ljn tri túc.
NguyÍn Công TrÙ nói :
                                   "Tri túc, tiŒn túc, Çãi túc hà th©i túc, "
                                ( Bi‰t Çû thì Çû, ch© Çû , bi‰t bao gi© Çû ? )
Trong kho tàng væn h†c ViŒt Nam có nhiŠu truyŒn nói vŠ lòng tham nhÜ truyŒn " ˆn m¶t quä, trä m¶t cøc vàng"," HÛ vàng hóa r¡n".
Câu truyŒn sau Çây cÛng nói vŠ lòng tham.
M¶t thi‰u n» ngÒi khóc m¶t mình trên b© suÓi. Bøt hiŒn lên bäo : " Tåi sao con khóc ? ".Thi‰u n» thÜa r¢ng mình quá xÃu xí nên tûi thân mà khóc. Bøt bèn nói : " Con hãy xuÓng suÓi trܧc m¥t høp xuÓng m¶t lÀn và chÌ m¶t lÀn mà thôi."

Thi‰u n» bèn xuÓng suÓi høp l¥n m¶t lÀn thì thÃy quä nhiên mình mÅy, tóc tai trª nên xinh ÇËp lå thÜ©ng. Quên l©i Bøt d¥n, nàng bèn xuÓng suÓi høp thêm lÀn n»a Ç‹ cho ÇËp thêm. Không ng© lÀn này cä ngÜ©i m†c lông, låi thêm chi‰c Çuôi dài. Nàng xÃu h° quá, chåy lên núi.

Vì th‰, dân gian có câu :
                                      " Tham quá hóa khÌ "
                                    Và :
                                        " Tham thì thâm,
                                           Bøt Çã bäo thÀm,
                                           R¢ng ch§ có tham !"

3. TruyŒn BA …N S¸ ( The Three Hermites ) cûa Léon Tolstoy (1828-1910) Nga

M¶t vÎ giám møc ljn thæm m¶t hòn Çäo xa xæm. Ngài g¥p ba ông già rÃt hiŠn lành, tin tܪng ThÜ®ng lj nhÜng h† không hŠ bi‰t kinh kŒ và nghi thÙc t‰ lÍ. VÎ giám møc dåy h† Çû thÙ. Khi vÎ giám møc lên thuyŠn trª vŠ b‡ng thÃy ba ông già chåy Çu°i theo thuyŠn trên bi‹n cä. H† thÜa r¢ng h† quên h‰t kinh kŒ và nghi thÙc tôn giáo, h† xin ngài dåy låi. cho h†. VÎ giám møc s»ng s© vì ba vÎ Ãy Çã là ba vÎ thánh có phép lå . Ngài bäo h† cÙ theo lŠ lÓi cÛ cÛng ÇÜ®c...

Tôn giáo nào cÛng ÇŠ cao nh»ng vÎ tu sï, coi h† là ngÜ©i thay chúa, thay thÀn linh... .

ñåo th© cúng t° tiên là m¶t Çåo không có tu sï, vì ai cÛng là kÈ th© phøng t° tiên, cha mË mình. ñÙc PhÆt Ç¥t ra bÓn hång ÇŒ tº : tu sï nam, tu sï n», cÜ sï nam, cÜ sï n». N‰u phân chia m¶t cách khác, có hai hång ÇŒ tº : hång xuÃt gia và hång tåi gia.

ñÙc PhÆt g†i hång xuât gia là" trܪng tº cûa NhÜ Lai" . Và ÇÙc PhÆt Çã coi các vÎ xuÃt gia thu¶c loåi ru¶ng tÓt nhÃt trong ba loåi ru¶ng:
                    -Ru¶ng hång nhÃt ( nhÃt Ç£ng ÇiŠn ) : tÿ kheo
                    -Ru¶ng hång nhì ( nhΠǣng ÇiŠn ) : cÜ sï
                    -Ru¶ng hång ba ( tam Ç£ng ÇiŠn ) : bà la môn(2)

Th¿c ra Çó chÌ là s¿ phân chia theo chi‰c áo, theo hình thÙc trÀn gian. ñÙc PhÆt có
s¿ phân chia khác, theo Çåo hånh. XuÃt gia mà phåm gi§i sao b¢ng tåi gia mà gi» gi§i ? Chính ÇÙc PhÆt cÛng nói :
" Không phäi mang Çåi y mà tâm tham døc ÇÜ®c Çoån diŒt."(3)
ñÙc PhÆt låi nói :
"NgÜ©i tåi gia hay xuât gia, này các tÿ kheo, theo tà hånh, do vì tà hånh, ngÜ©i Ãy không phäi là ngÜ©i phát huy chánh lš, pháp thiŒn.. . NgÜòi tåi gia hay xuât gia theo chánh hånh, này các tÿ kheo, do vì chánh hånh và nhân chánh hånh, vÎ Ãy là ngÜ©i phát tri‹n chánh lš, pháp và thiŒn.. ."(4)
Sau này, ñåi thØa phát tri‹n Çã có quan Çi‹m m§i. Kinh Duy Ma CÆt cho r¢ng cÜ sï Duy Ma CÆt là cao hÖn Xá L®i PhÃt, Møc KiŠn Liên, Ca Di‰p.... Kinh Hoa Nghiêm cho r¢ng nhiŠu cÜ sï nhÜ Minh Trí, Bºu K‰, Ph° NhÅn là cao minh hÖn các vÎ xuÃt gia ª cõi tr©i và cõi ngÜ©i.
Løc t° HuŒ Næng cÛng nói :
"MuÓn tu hành thì ª nhà cÛng ÇÜ®c, hà tÃt ª chùa"(5)
NgÜ©I ViŒt Nam có óc th¿c tiÍn, chú tr†ng tâm chÙ không chú tr†ng hình thÙc. Cái quan tr†ng là Çåo hånh. Không có Çåo hånh thì dù ÇÀu tròn áo vuông, dù tøng kinh kŒ hay, gõ mõ giÕi, cÛng ch£ng Çi ljn Çâu. Trái låi, v§i m¶t tâm thiŒn, không tham, không sân, không si rÃt Çû tÜ cách Ç‹ lên Ni‰t Bàn, cho dù không thu¶c m¶t câu kinh, không bi‰t ngÒi thiŠn, không bi‰t tøng niŒm.. .
Quan Çi‹m  th¿c døng  Çó ÇÜ®c diÍn tä qua ca dao, tøc ng» :
                                    " ˆn m¥n nói ngay hÖn æn chay nói dÓi"
                                        "Tu Çâu b¢ng tu tåi gia,
                                        Th© cha, kính mË Ãy là chân tu"
                                        " ThÙ nhÃt thì tu tåi gia,
                                        ThÙ nhì tåi ch®, thÙ ba tåi chùa"

NhiŠu truyŒn c° ViŒt Nam cÛng có tÜ duy giÓng truyŒn " Ba Än sï" cûa Leon Tolstoy. Sau Çây là truyŒn " Ông bình vôi" :

M¶t sÜ cø tåi chùa n† Çåo cao ÇÙc tr†ng, ÇÜ®c dân chúng kính n‹. Trong vùng có m¶t tên tr¶m, m¶t hôm giä khóc lóc, xin vào chùa thí phát quy y. SÜ cø t¶i nghiŒp, bèn cho vào chùa nÜÖng náu. Nºa Çêm, tên tr¶m lÃy chuông khánh, ÇÒ Çåc trong chùa rÒi trÓn Çi..´t lâu sau, lÜÖng tâm c¡n rÙt, tên tr¶m trª låi chùa, xin thí phát quy y.
SÜ cø bÎ lØa m¶t lÀn nên không tin tên tr¶m. SÜ nói :" N‰u anh thành tâm sám hÓi, anh hãy leo lên cây cau nhäy xuÓng thì së thành PhÆt."
Tên tr¶m thành tâm sám hÓi cho nên tin l©i sÜ cø leo lên cây cau nhäy xuÓng. Lúc bÃy gi© PhÆt ª trên cao nhìn thÃy, hi‹u tÃm lòng thành th¿c cûa tên tr¶m, cho nên Ƕ anh ta vŠ tây phÜÖng c¿c låc.
ThÃy vÆy, sÜ cø rÃt b¿c tÙc. Nghï mình tu hành tr†n Ç©i mà không thành PhÆt, trong khi tên tr¶m låi thành PhÆt. SÜ cø bèn leo lên cây cau nhäy xuÓng, không ng© r§t xuÓng , ÇÀu b‹, hóa thành cái bình vôi.

TruyŒn này cÛng nhÜ truyŒn " Ba Än sï " cho chúng ta thÃy r¢ng không phäi cæn cÙ vào chi‰c áo nhà tu, không phäi cæn cÙ vào sÓ næm Çi tu mà thành Çåo,mà thành bÆc thánh , mà lên thiên ÇÜ©ng. Cái Çáng cæn cÙ là tâm, là ch» thiŒn. ñi tu mà còn tham døc, còn oán h©n, ghen tÎ thì không b¢ng m¶t ngÜ©i thÜ©ng sÓng lÜÖng thiŒn, m¶t tên cܧp buông Çao , m¶t tên tr¶m thành tâm sám hÓi.. .

Tåi sao m¶t sÓ tác phÄm væn h†c Tây phÜÖng låi mang s¡c thái luân lš và tri‰t lš ñông PhÜÖng nhÜ th‰ ? Có nhiŠu lš do:

• Væn h†c là tài sän chung cûa nhân loåi. Væn h†c cûa các quÓc gia, các Çåi dÜong có nh»ng s¡c thái riêng nhÜng cÛng có nh»ng s¡c thái chung. Nét chung Çó là chân, thiŒn, mÏ.. .TruyŒn TÃm Cám ( Cô Bé L† Lem ) là tác phÄm chung cûa môt sÓ quÓc gia ñông lÅn Tây.. .
• TØ lâu , ngÜ©i châu Âu Çã chÎu änh hܪng cûa Á Châu (Trung ñông, ƒn ñ¶,Trung Hoa..)

ThÖ Ngø ngôn cûa La Fontaine có nguÒn gÓc ƒn ñ¶, Trung Á...
• M¶t sÓ væn gia Çã chÎu änh hܪng PhÆt giáo : Leon Tolstoy.

CHÚ TH´CH:
1.Pháp Cú
2.TÜÖng Ðng IV, Thuy‰t pháp,MinhChâu                  dÎch,tr.315-316.
3.Trung b¶ I, Mã ƒp kinh,tr.282B
4.TÜÖng Ðng V,tr.20.
5.Pháp Bäo ñàn Kinh.